Thực Hành Các Phép Tu Truyền Thống Có Phát Sanh Trí Tuệ Hay Không ???

Các bạn !!!

Mình vừa nhận được thắc mắc của Thầy giáo Nguyễn Phương Cảo ở Nghi Xuân - Hà Tĩnh...!!! Nội dung như sau:

"Thưa tác giả Lý Tứ,

Tôi là một nhà giáo về hưu cùng quê với cụ Nguyễn Du ở Nghi Xuân Hà Tĩnh.

Tôi có theo dõi Fanpage Lý Tứ thấy chuyên mục Bạn đọc hỏi Lý Tứ trả lời rất hay. Tôi biết bác cũng là một nhà giáo về hưu, bác chủ trương tiếp cận Phật Pháp như một nền giáo dục và nhấn mạnh trí tuệ có được nhờ việc học tập đúng giáo pháp của Đức Phật. Tôi xin phép có một số câu hỏi tới bác:

1. Nếu không đi sâu vào giáo pháp chỉ thực hành thiền định - Samatha, thiền quán - Vipassana có phát sinh được trí tuệ không?

2. Thiền công án có phải là một dạng của quán sát nghĩa thiền không? Thực tập Thiền công án có phát sinh trí tuệ không?

3. Nếu phải học tập mới có trí tuệ thì hiểu thế nào về khái niệm “vô sư trí”? Một bậc “vô tu vô chứng” là như thế nào?

4. Với trí tuệ hiện tại của bác đang dùng để hướng dẫn học trò của mình và lan tỏa Phật Pháp. Trí tuệ đó đến từ việc bác học tập mà có được hay nó tự phát sinh từ một lần thoát nhiên bừng sáng nào đó?

Rất mong nhận được câu trả lời từ bác. Tôi xin cảm ơn!

Hà Tĩnh, ngày 19 tháng 08 năm 2025 - 17:04:50 - Nguyễn Phương Cảo - Nghi Xuân - Hà Tĩnh"

Thầy giáo Nguyễn Phương Cảo và bạn đọc thân mến !!!

Lời đầu tiên, Lý Tứ xin chân thành cảm ơn những nhận xét tốt đẹp của Thầy đối với chuyên mục...!!! Chúc Thầy khoẻ, an vui...!!!

Về các câu hỏi, tôi xin mạn phép trả lời như sau:

- Hỏi:

1. "Nếu không đi sâu vào giáo pháp chỉ thực hành thiền định - Samatha, thiền quán - Vipassana có phát sinh được trí tuệ không?"

- Trả lời:

Một tạo tác, một hành động, một vận luyện, một công phu tu hành nào đó...vv...chưa nói được điều gì...!!!

Giống như một người, ngày ngày ngồi bất động (Samatha), hoặc từng bước chân đều nhìn ngắm bản thân, quan sát chung quanh (Vipassana)...vv...thì, tự thân những việc làm này chưa hàm chứa một ý nghĩa gì...!!!

Chỉ đến khi nào, các hành động, việc làm đó...bắt nguồn từ một nhận thức...và, hành động này được chứng minh bởi một luận cứ thuyết phục, khoa học, minh triết rằng: Hành động này nhất định sẽ đắc thành một kết quả nào đó thì...việc làm, hành động ấy mới có thể kết luận rằng nó đúng hay sai, hoặc có phát sinh trí tuệ hay không...!!!

Thông thường, Phật đạo có 3 Tam muội môn phổ biến, liên hệ đến Samatha và Vipassana...Các Tam muội này thường giúp người giác ngộ, phát sinh trí tuệ...Đó là:

* Tam muội có giác có quán (Samatha + Vipassana):

Tam muội này được hình thành sau khi hành giả đã học tập, thấm nhuần giáo pháp...Nhờ thấm nhuần giáo pháp, vị ấy đưa tâm đến cứu cánh như pháp, tự tâm "tự dừng lặng" gọi là (Samatha)...!!!

Tuy vậy, vì tập khí vô thuỷ, các chướng đạo vẫn hiện khởi khiến tâm thức chao đảo...Bây giờ, hành giả dùng sở học đã học, quan sát, quở trách như pháp các chướng đạo ấy...Việc làm này hình thành Vipassana...!!! Đây là lí do vì sao Tam muội có giác có quán ra đời...!!!

* Tam muội không giác có quán (không Samatha, chỉ sử dụng Vipassana):

Đây là giai đoạn hành giả đã thuần thục việc đưa tâm đến cứu cánh nên không cần sử dụng Samatha mà tâm vẫn tự dừng...Việc làm còn lại là, vị ấy chỉ dùng tuệ quán (Vipassana) để quán sát như pháp, quở trách các tập khí vi tế còn thừa sót, giúp tâm thức hoàn toàn dừng lặng...!!! Đây là lí do vì sao Phật đạo lại có Tam muội thứ 2 này...!!!

* Tam muội không giác không quán (Không Samatha, không Vipassana):

Sau khi ứng dụng viên mãn 2 Tam muội trên, bây giờ tâm thức hành giả hoàn toàn đạt được mục tiêu đề ra, vị ấy sống trọn vẹn với thành quả đã đạt được, thành quả này phải được đối chiếu với những gì giáo pháp đã dạy (Đạo pháp gọi là ấn chứng)...Chừng ấy, mới được coi là đắc thành Tam muội không giác không quán...!!!

Tóm lại, tất cả mục tiêu, tất cả cảnh giới, tất cả hành vi...vv...của người học tập giáo pháp đều bắt nguồn từ "nhận thức như pháp"...kinh gọi là "như lý tác ý"...Nhờ "như lí tác ý" tức, nhờ "như giáo pháp mà hành động, mà điều phục tâm thức"...nên, người này mới đạt được cứu cánh của giáo pháp (kể cả việc phát sinh trí tuệ)...!!!

Mọi công phu, hành động, tác ý không được dẫn khởi bởi sự thông hiểu giáo pháp (phi như lí tác ý), đều không thể đạt được tâm cảnh giới như pháp và trí tuệ chân chánh của Phật đạo (Cái này có, nên cái kia mới có...Cái này không, nên cái kia cũng không - Thuyết duyên sinh)...!!!

Đây là nguyên lí bất di bất dịch của bất cứ nền giáo dục nào: "Có học mới biết cách để thực hành" !!! Học và hành là cặp phạm trù bất biến không thể thiếu trong giáo dục...nếu nền giáo dục ấy không muốn thất bại...!!!

- Hỏi:

2. "Thiền công án có phải là một dạng của quán sát nghĩa thiền không? Thực tập Thiền công án có phát sinh trí tuệ không?"

- Trả lời:

Nếu hành giả đặt "điều đã học từ giáo pháp" trước mắt...Toàn tâm, toàn ý tư duy, nhằm khoan phá những ý nghĩa ẩn mật từ những gì đã lãnh hội (từ giáo pháp), coi đây như một công án thì, Thiền công án bây giờ trở thành Quán sát nghĩa thiền...!!!

- Hỏi:

3. "Nếu phải học tập mới có trí tuệ thì hiểu thế nào về khái niệm “vô sư trí”? Một bậc “vô tu vô chứng” là như thế nào?"

- Trả lời:

Câu hỏi này xin được chia thành 2 phần:

* Vô sư trí hay Phật trí...Là loại trí tuệ đặc thù của những vị do không học tập (không có thầy) mà tự thân khám phá ra chân lí và con đường dẫn đến chân lí...!!!

Ví dụ như Thích Ca Mâu Ni, tự thân tự giác ngộ và tuyên thuyết giáo pháp mình đã giác ngộ (tìm thấy chân lí) cũng như con đường giúp người thể nhập chân lí ấy (giáo pháp)...!!!

Sự thấu đáo này, Phật đạo gọi là Vô sư trí...!!! Kinh mô tả những vị như vậy, giống như hoa Ưu Đàm Bát La, 3000 năm mới xuất hiện một lần...!!!

Trong thời đại chúng ta, có những vị căn tánh hơn người...Do tự nghiên cứu kinh điển, thấu suốt đạo pháp...Những vị này tuy không có người thầy bằng xương bằng thịt...Nhưng, những gì họ giác ngộ phát xuất từ kinh điển...Thế nên, "kinh điển chính là thầy" của họ...Vì thế, đạo pháp không xem thành tựu của họ là Vô sư trí...!!!

Kinh gọi hạng người này là "Kì lân trong loài người"...Đối với giáo pháp, với Bổn sư Thích ca mâu ni, họ cũng chỉ là "tướng đệ tử" (của Phật) mà thôi...!!!

* Vô tu vô chứng: Danh xưng nhằm ám chỉ các Bồ tát đã đăng Diệu giác địa (hay Nhất sanh bổ xứ Bồ tát)...!!! Những Đại Bồ tát này, hiện đời không còn tu chứng nữa...Chỉ xuất hiện để thực hành hạnh nguyện giáo hoá chúng sanh, chờ đủ công đức thành Đẳng chánh giác...!!!

Vô tu vô chứng là, vị ấy đã từng tu chứng tất cả các đạo quả của Phật đạo trước đây (trừ Đẳng chánh giác)..!!! Hiện đời, thế gian không thấy người ấy tu chứng (chứ không phải người chẳng biết gì)...!!! Giống như người thế gian đã hoàn thành học vị cao nhất của giáo dục là Giáo sư Tiến sĩ...Hiện tại, người ta không còn thấy vị ấy học tập, mà chỉ thấy đi dạy người học tập (đạo gọi là Vô tu vô chứng)...!!!

Hai danh xưng Vô sư trí và Vô tu vô chứng đã bị rất nhiều người hiểu nhầm...Thậm chí, không ít người còn thậm xưng, tiếm xưng hai danh hiệu cao quý ấy...Tất cả, chỉ vì không học tập giáo pháp đến nơi đến chốn...nên, mới ra cớ sự này...!!!

- Hỏi:

4. "Với trí tuệ hiện tại của bác đang dùng để hướng dẫn học trò của mình và lan tỏa Phật Pháp. Trí tuệ đó đến từ việc bác học tập mà có được hay nó tự phát sinh từ một lần thoát nhiên bừng sáng nào đó?"

- Trả lời:

Những gì tôi biết, những gì tôi chia sẻ cho mọi người trong phạm vi giáo pháp là do bản thân tự thấu triệt thông qua đọc tụng, nghiền ngẫm kinh điển...!!!

Tất cả hiểu biết ấy, bắt nguồn từ giây phút bùng vỡ cách đây 17 năm...Bằng hữu gọi đùa là vụ nổ Big Bang tâm thức...!!!

Sau khi bùng vỡ, tôi đã dành đúng 1 năm, kiểm tra hiểu biết của bản thân bằng cách, lấy hiểu biết của mình đối chiếu với kinh điển xem có sai lệch hay không...!!!

Sau khi đối chiếu xong, tôi biết chắc, hiểu biết hiện tại của mình không hề sai lệch với lời Phật dạy...Từ đó, đem hiểu biết đã có, hết lòng hết dạ chia sẻ đến bằng hữu thân thuộc và, kết quả không ngờ...đó là, những gì tôi chia sẻ, các bằng hữu đó mau chóng đạt được những kết quả như pháp...Và, Lý Gia ra đời từ nhân duyên như vậy...!!!

Hy vọng, những giải đáp vừa rồi, có thể giúp Thầy và bạn đọc giải toả các thắc mắc đã nêu...!!!

Từ nhỏ, tôi rất ái mộ đại thi hào Nguyễn Du...!!! Được biết Thầy cùng quê với Cụ Tố Như, thật là vinh dự...!!! Ngưỡng mong, một ngày không xa, Lý Tứ có dịp đến Nghi Xuân để viếng quê hương Nam Hải Điếu Đồ và thăm gia đình Thầy...!!!

Chúc Thầy và bạn đọc an vui, tinh tấn, thành công trong đạo pháp...!!!

Rất mong nhận được những câu hỏi lí thú và bổ ích từ mọi người...!!!

- Các bạn có thể gửi câu hỏi theo đường link sau: https://forms.gle/HooJiZeXLBNokpUx8

- Hoặc đặt câu hỏi trực tiếp từ Website LyTu.Vn

20/08/2025

LÝ TỨ